(Αιρετική άποψη που δημοσιεύθηκε σε ηλεκτρονικό ιστοχώρο το 1999, εν μέσω Χρηματιστηριακού παροξυσμού..... Μετά από 7+ χρόνια έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ως διατύπωση μιας εύλογης τότε απορίας για τις εξελίξεις της εποχής...)
Σημαντικές μελέτες στον τομέα της ψυχολογίας θεωρούν πως τα σημαντικότερα λάθη στην κρίση και συμπεριφορά των ανθρώπων συμβαίνουν λόγω ακριβώς της υπερ-εμπιστοσύνης που τους διακατέχει για τις δυνάμεις και τις ικανότητές τους...
Ρωτήστε ένα δείγμα οδηγών αυτοκινήτων για το πόσο καλά πιστεύουν ότι οδηγούν, και οι συντριπτική πλειοψηφία θα σας πει ότι είναι εξαιρετικοί οδηγοί!
Η "τάξη" των επενδυτών, αποτελείται κατά κανόνα από ανθρώπους που έχουν υπερ-εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους. (Προσοχή, δεν αναφέρομαι σε αυτοεκτίμηση, αυτό είναι θεμιτό!) Οι επενδυτές βασίζονται συνήθως σε πληροφορία που επιβεβαιώνει αυτό που θέλουν να ακούσουν, αγνοώντας ή αποφεύγοντας και "απαλύνωντας" πληροφορίες που υποστηρίζουν τα αντίθετα.
Επιπλέον, το μυαλό των "επενδυτών" (σε εισαγωγικά) δουλεύει στη βάση πληροφοριών που είναι εύκολα προσβάσιμες (ή διαθέσιμες ή ήδη γνωστές) αντί να επιζητά την "δύσκολη" πληροφορία που μπορεί να "κρύβεται" είτε πίσω από καλά φτιασιδωμένους ισολογισμούς είτε επεκτείνοντας στο μέλλον σημερινές εξελίξεις της καθημερινής ζωής (δεν εννοώ μακροοικονομικούς δείκτες) και εκτιμώντας τα αποτελέσματα που μπορεί να έχουν στις εταιρείες που αυτοί επέλεξαν.
Όπως λέει και ο Daniel Kahneman, το δυσκολότερο πράγμα που μπορεί να "συνειδητοποιήσει" ένας άνθρωπος είναι ότι δεν είναι εξυπνότερος από το μέσο όρο!
Αυτή η υπερ-εμπιστοσύνη ίσως και να επεξηγεί τις διακυμάνσεις που βλέπουμε στους δείκτες του Χρηματιστηρίου, ιδιαιτέρως τον τελευταίο καιρό που μεγάλος αριθμός μικρο-επενδυτών (παλαιών ή νέων δεν έχει σημασία) και νέων φορέων (ΕΛΔΕ κλπ.) αλλά και "νέων-δυναμικών" χρηματιστών συμμετέχουν περισσότερο ενεργά, βασισμένοι στην "δική" τους "μοναδική ευφυία" προσδίδοντας αυξημένη νευρικότητα στην αγορά!
Αυτές οι έντονες διακυμάνσεις, ίσως επίσης να επεξηγούνται και από μια άλλη πτυχή της επενδυτικής ψυχολογίας, δηλαδή την τάση για "γρήγορη" και "ασυλλόγιστη" αντίδραση στις εξελίξεις (over-reaction bias λέγεται στην ψυχολογία) μήπως και "χαθεί το τραίνο!" (πάρε! θα κλειδώσει! πάρε! προλαβαίνεις! ……).
Αυτό το χαρακτηριστικό συνδυαζόμενο με μια ιδιότυπη "μυωπία" στην μελέτη των δεδομένων των επιχειρήσεων (αλήθεια συγκρίνετε πόσοι κοιτούν σήμερα τι συμπεριφορά των μεγαλομετόχων απέναντι στους μικροεπενδυτές σε βάθος χρόνου, όπου έχει και αξία, και πόσοι κραυγάζουν αν στήριξε ή δεν στήριξε προχθές ή την προηγούμενη εβδομάδα ο Χ ή ο Υ!) δημιουργεί το μίγμα που ίσως και να κάνει τις τρέχουσες διακυμάνσεις όχι και τόσο αξιοπερίεργες!
Η ίδια ιδιότυπη "μυωπία" θεωρεί πως τα πιο πρόσφατα δεδομένα είναι και τα εγκυρότερα! Είναι άσχημο για πολλούς να θεωρήσουν πως -πιθανά λέω!- το Χρηματιστήριο δεν θα επαναλάβει την πορεία του 1998, παρά θα αρκεστεί σε ένα "φτωχό" 20%-25%. Και ιδού άλλη μια πηγή νευρικότητας: να πιάσω ό,τι και πέρυσι ή καλύτερα!
Το βασικότερο όμως ψυχολογικό συστατικό που επεξηγεί την "τρέχουσα" κατάσταση με τις έντονες διακυμάνσεις στο Χρηματιστήριο θεωρώ πως είναι αυτό που θα περιγραφόταν ως "Νοητική Λογιστική". Και εξηγούμαι:
Το μυαλό μας τοποθετεί τα χρήματά μας σε διαφορετικούς "νοητούς" λογαριασμούς και αναλόγως πράττει. Το ξεχασμένο πεντοχίλιαρο στην τσέπη του παντελονιού, που ανακαλύπτεται μετά από 6 μήνες, δημιουργεί χαρά (!) γιατί "θεωρείται" κέρδος, άσχετα αν ήταν απώλεια κάποια άλλη προγενέστερη στιγμή.
Τι σημαίνει αυτό;
Το πως επενδύουμε όλοι μας έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με το πως αντιμετωπίζουμε τα χρήματά μας. Τα εξαιρετικά σε μέγεθος κέρδη των περισσοτέρων από μας το 1998 και στις αρχές του 1999, βοηθούμενα από τη "νοητική λογιστική" έχουν δημιουργήσει ένα αποθεματικό που θεωρείται "κέρδος", το οποίο μπορεί ελεύθερα να ξανα-τοποθετηθεί πλήρως και ας είναι δυσθεώρητο για τα δεδομένα της δικής μας ζωής πριν από 3-4 χρόνια.
Αυτά τα "νοητικά" κέρδη επανατοποθετούνται εξ'΄ολοκλήρου στην αγορά που θα κάνει τα περυσινά κέρδη (η ιδιότυπη "μυωπία" που λέγαμε) ή στο χαρτί που η μοναδική μας "ευφυία" έχει κατορθώσει να εντοπίσει!
Και αυτά τα κέρδη τοποθετούνται σε διαφορετική "νοητική" κλίμακα κινδύνου στο μυαλό του καθενός! (που συμπυκνώνεται στο "δεν βαριέσαι! το Χρηματιστήριο μου τα'δωσε ας μου τα ξαναπάρει!"). Και εύκολα κινούνται πέρα δώθε (η "γρήγορη" και "ασυλλόγιστη" αντίδραση) προκειμένου να επιτύχουν τις τρελές αποδόσεις του πέρυσι και πρόπερσι!
Αυτή είναι ίσως η ψυχολογία του επενδυτή. Η ψυχολογία του επενδυτή όχι μόνο στο δικό μας Χρηματιστήριο αλλά και σε κάθε Xρηματιστήριο.
Και προσωπικά θεωρώ απολύτως επεξηγήσιμο το γιατί βιώνουμε μια αγορά σαν και τη σημερινή, με αυτή τη νευρικότητα και με αυτές τις διακυμάνσεις, δεδομένων των μεγάλων κερδών (ή των προσδοκιών μεγάλων κερδών για άλλους) των τελευταίων δύο ετών και των επιπτώσεων που αυτά δημιούργησαν και δημιουργούν στην ψυχοσύνθεση των επενδυτών, υπό το πρίσμα όλων των παραπάνω.
Ίσως η επιστήμη της ψυχολογίας, η οποία αφορά σε όλους τους εμπλεκόμενους στο Χρηματιστήριο, να δίνει τελικά απαντήσεις πιο σαφείς από οποιοδήποτε κυνήγι μαγισσών!